قالی کرمان یکی از قدیمی‌ترین و اعجاب‌برانگیزترین صنایع‌دستی ایرانی است که طرفداران بی‌شماری در اقصی نقاط دنیا دارد. این قالی زیبا در طرح و رنگ‌های متنوع تولید می‌شود اما بیشترین طرحی که در این نوع قالی مورداستفاده قرار می‌گیرد، طرح گل و بوته با ترنج مرکزی است. از ترکیب رنگی قرمز و آبی در قالی کرمان، بیشتر استفاده می‌شود و این قالی ویژگی‌های منحصر به فرد خود را دارد. استان کرمان که در بخش جنوبی ایران واقع شده است، یکی از مهم‌ترین مراکز تولید قالی و فرش در ایران به حساب می‌آید.
قالی که در کرمان بافته می‌شود، به علت کیفیت و طرح‌های خیره کننده‌ای که دارد، یک هنر اصیل ایرانی به حساب آمده و نوع دستباف آن به عنوان یکی از با ارزش‌ترین قالی‌های جهان شناخته می‌شود. در مقاله پیش رو قصد داریم تا شما را با این هنر ایرانی بیشتر آشنا کنیم.
تاریخچه قالی کرمان
قالی کرمان از پیشینه بسیار قدیمی برخوردار است و اوج این هنر به دوران صفویه و به بیش از ۵۰۰ سال پیش باز می‌گردد. در آن زمان، بافندگان فرش از طرح‌ها و نقش‌ها استفاده نمی‌کردند و طرح‌های مختلف را به صورت ذهنی و با یادگیری از بزرگان خود می‌آموختند. شهر کرمان به دلیل موقعیت جغرافیایی که دارد، از شهرهای اطراف دور بوده و به همین جهت کمتر در معرض تعرض دشمنان قرار گرفته است. این امر سبب شده تا مردم کرمان از فرصت مناسبی جهت رونق دادن به هنرهای اصیل خود استفاده کنند.
طرح‌های مختلف که در قالی‌های کرمان به کار گرفته می‌شود، توسط افرادی برای نخستین بار مورداستفاده قرار گرفته است که متاسفانه نام دقیق از آنها در دسترس نیست. این هنر قدیمی در دوران قاجاریه کمتر موردتوجه قرار گرفت و با شروع انقلاب صنعتی، مجددا به دوران رشد و شکوفایی خود بازگشت. علت شکوفایی این هنر اصیل پس از انقلاب صنعتی، گسترش ورود منسوجات به داخل کشور بود.
مزایا و معایب قالی کرمان
قالی کرمان با استفاده از مواد اولیه سازگار با محیط زیست تولید می‌شود که در ساخت آن از میزان بسیار کمی آب استفاده شده است. از طرفی این قالی زیبا به دلیل اینکه از مواد اولیه مرغوب مانند پشم تهیه می‌شود، هیچ‌گاه دارای الکتریسیته ساکن نخواهد شد و به دلیل ظرافت بالا از نظر هنری دارای ارزش بسیار زیادی است. عیب خاصی که در رابطه با این قالی وجود ندارد اما می‌توان گفت که این نوع قالی به دلیل اینکه دارای ارزش هنری بالایی است، قیمت بالایی نیز دارد و همه افراد توانایی خرید این گنجینه ایرانی را ندارند.
نوع بافت و چله‌کشی
در بافت قالی کرمان از تعداد گره‌های بسیار زیادی استفاده‌شده است. در بافت این نوع قالی از گره‌های نامتقارن استفاده می‌شود. در واقع این هنر ایرانی، به صورت سه پوده بافته‌شده که در پودهای اول و سوم از نخ استفاده‌شده و در پوده دوم از ابریشم نازک استفاده می‌شود. همانطور که پیش‌تر مطرح شد، در بافت قالی‌های کرمان اصیل بیشتر از نقش گل استفاده می‌شود. طرح‌های گلدانی سه پوده بیش از هر طرح دیگر نشان‌دهنده طرح‌های اصیل قالی‌های کرمان است. در نهایت قالی بافته‌شده دارای خطوط نخ‌نما خواهد بود.
به همین جهت است که این هنر ایرانی به عنوان یکی از خوش بافت ترین و زیباترین قالی‌های جهان شناخته شده و از بازار بسیار خوبی در بیشتر نقاط دنیا برخوردار است. چله‌کشی در این نوع قالی نیز با استفاده از نخ‌ها صورت می‌گیرد و نوع آن با توجه به اینکه چگونه بافته می‌شود متفاوت خواهد بود.
مواد اولیه
بخش‌های متفاوت استان کرمان به منظور بافت قالی از مواد اولیه مختلف استفاده می‌کنند اما به طور کلی می‌توان گفت که در بافت قالی‌های کرمان از مواد اولیه‌ای همچون نخ، پشم و ابریشم استفاده می‌شود. در واقع برای بافت این قالی نفیس از پشم‌های پرزدار استفاده می‌شود. داری که برای بافت قالی‌های کرمان مورد استفاده قرار می‌گیرد، غالبا عمودی بوده و عشایران این استان برای بافت قالی، از دارهای افقی استفاده می‌کنند.
دلایل معروفیت قالی کرمان
یکی از مهم‌ترین دلایل معروفیت قالی‌های کرمان، استفاده از ترکیب رنگ و طرح‌های ظریف است. به طور معمول در بافت این قالی از تنوع رنگی بالایی استفاده می‌شود به طوری که در قالی‌های معمولی از ۱۵ رنگ و در قالی‌های نفیس از حداقل ۳۰ رنگ استفاده می‌شود. رنگرزی از دیگر دلایل معروفیت این قالی است. برای بافت این قالی از مواد رنگ دهنده طبیعی استفاده می‌شود که از جمله آنها می‌توان به پوست گردو، پوست انار، حنا و مواردی از این قبیل اشاره کرد؛ بنابراین پایه رنگ‌های مورداستفاده در بافت قالی کرمان ، گیاهی بوده و شامل رنگ‌های مختلف مانند سرمه‌ای، عنابی، سبز و موارد دیگر است.
این هنر اصیل ایرانی در ابعاد مختلف کوچک و بزرگ تولید می‌شود که در سال‌های اخیر به دلیل اینکه تعداد بافندگان زبردست کاهش یافته، هنر قالیبافی در کرمان با رکورد همراه بوده است.
طرح و نقش قالی کرمان
طرح‌های مختلف در بافت قالی‌های کرمان مورداستفاده قرار می‌گیرد که از جمله آنها می‌توان به طرح گل سراسری، طرح‌های مختلف شاه‌عباسی، درخت زندگی، قاب‌ها و نمایه‌های قرآنی، منظره‌های گوناگون و طرح‌هایی از چهره اشاره کرد. در واقع چهره بافی در استان کرمان به ۱۰۰ سال پیش بازمی‌گردد و پس از این دوره مردمان کرمان شروع به بافتن قالی از چهره‌ها و شخصیت‌های برجسته دوران خود کردند. طرح‌بندی از دیگر طرح‌هایی است که در بافت قالی کرمان مورداستفاده قرار می‌گیرد.
منظور از طرح‌بندی این است که مجموعه‌ای از طرح‌های مختلف گل، سبزه و طرح‌های اسلیمی در قالی به طور منظم تکرار می‌شود و منظره‌ای خیره‌کننده و در عین حال جذاب را ایجاد می‌کند. انواع مختلف از قالی‌های کرمان وجود دارد که برخی از آنها عبارتند از قالی راور، قالی ایل باف که در بافت آنها از طرح‌های ترنج چند مرکزی استفاده شده است.
منبع : ویکی‌پدیا ، دانشنامه آزاد