به طور کلی نام سرزمین ایران با نام بسیاری از قالی‌های مشهور گره خورده و قالی ایرانی و فرش دستباف یکی از اجزای فرهنگ و تمدن ایران محسوب می‌شود و بررسی آن کوششی فراتر از بررسی یک اثر هنری یا تاریخی می‌طلبد. فرش بهارستان یکی از قدیمی‌ترین فرش‌های ایرانی است. این فرش به اندازه‌ای اهمیت دارد که معروف‌ترین کتب تاریخی از جمله تاریخ طبری درباره آن مطلب نوشته است.
فرش بهارستان
دوران ساسانی آثار تاریخی ، باستانی و هنری فراوانی داشته است. یکی از آثار برجسته این دوران فرش بهارستان است و به اندازه‌ای اهمیت دارد که نام آن تا به امروز ماندگار شده است. فرش بهارستان به نام‌های دیگری از جمله فرش بهار خسرو و فرش بهار کسری نیز معروف است. فرش بهارستان در ایوان کاخ کسری قرار داده می‌شده و گفتنی است که طول آن ۱۴۰ و عرض آن نیز ۲۷ متر بوده است که فرشی بزرگ محسوب می‌شود. در بافت این قالی از مواد اولیه گران بهایی مانند طلا ، ابریشم ، نقره ، زمرد و مروارید استفاده کرده‌اند. طرحی که این فرش دارد نشان دهنده یکی از باغ‌های بهشت است.
هر چند فرش بهارستان یک اثر هنری کم نظیر ایرانی محسوب می‌شود ، اما درباره آن افسانه‌های زیادی ساخته شده که برخی از آنها بیش از اندازه ، جنبه اغراق به خود گرفته‌اند در مورد سرنوشت این فرش داستان‌هایی گفته شده است ؛ از جمله اینکه در روضه الصفا می‌خوانیم که سعد یکی از فرماندهان اعراب ، این فرش را به مدینه می‌فرستد تا آن را تکه‌تکه کنند و بین مسلمانان انصار و مهاجر تقسیم کنند ، برخی هم اعتقاد دارند که این فرش پس از بریده شدن به چندین تکه به فروش رسیده است.
ویژگی‌های فرش بهارستان
در بسیاری از کتب تاریخی ویژگی این فرش به تصویر کشیده شده است. در برخی از متون از آن بعنوان فرش زمستانی نیز یاد شده و شاید دلیل نام گذاری آن این است که چون این فرش به مانند تصویری از باغ‌های ایرانی است ، در زمستان ، سلاطین را با خیال به بهار دلخوش می‌کرد.
اگر به توضیحات منابع تاریخی مراجعه شود ، جزئیات زیادی از این فرش را مشاهده خواهیم کرد که شامل مواردی از جمله رنگ ، نقشه ، جواهرات ، تزیین‌ها و… می‌شود و بیانگر طرحی نسبتا دقیق از فرش بهارستان است. فرش بهارستان بسیار رنگارنگ بوده و در بافت آن از ابریشم استفاده شده و با سنگ‌های قیمتی زیادی از جمله طلا و نقره مزین است. طرحی که فرش دارد بسیار شبیه به باغ‌های ایرانی است که با نهرهایی پهن در طول و عرض امتداد دارد.
در مجاورت نهرهای آب ، پیاده روهایی را طراحی کرده‌اند که بسیار جالب به نظر می‌رسد. نهرها کوچک بوده و شبیه جوی‌های آب هستند. یکی از نکات جالب طراحی این فرش مربوط به جوی‌ها و نهرهاست که با جواهرات شفاف و بی‌رنگ دوخته شده‌اند و با دیدن آن احساس می‌کنید که آب زلال و شفاف در جریان است. در زیر این سنگ‌های قیمتی نیز دانه‌های مروارید هستند که به مانند ریگ‌های داخل جوی آب به نظر می‌رسند.
باغچه‌هایی در دل فرش بهارستان
در کنار پیاده روهایی که در فرش بهارستان طراحی شده‌اند ، باغچه‌های زیبایی طراحی شده‌اند. این باغچه‌ها با استفاده از سنگ‌های گران قیمت سبز رنگ طراحی شده‌اند که به مانند چمنزاری زنده به نظر می‌رسد. در داخل این باغچه‌ها نیز درختانی طراحی شده‌اند که ساقه‌های زرفام دارند و شاخه‌های درخت‌ها نیز سیمگون می‌باشد. گل‌ها ، میوه‌ها و غنچه‌های این فرش نیز به روشی خاص طراحی شده‌اند که گویا طبیعت بهاری رو به روی شما قرار دارد. حاشیه‌های فرش نیز به صورت پهن هستند و طراحی خاص خود را دارند و مانند باغچه تزیین یافته اند. در تعدادی از باغچه‌ها شمش‌ها و لوح‌های طلا به مانند خاک ، سطح باغچه را پوشش داده‌اند.
قالی بهارستان در تاریخ طبری
تاریخ طبری ، یکی از مهمترین کتب تاریخی است که در آن رویدادهای تاریخی بسیاری به ثبت رسیده. تاریخ طبری توسط محمد جریر طبری نوشته شده و در این کتاب به قالی بهارستان نیز اشاره شده است. نویسنده این کتاب طول فرش را چهارصد و پنجاه قدم و عرض آن را نیز نود قدم میداند که در قصر تیسفون پهن بوده است. در یک کتاب دیگر به نام “آیا می‌دانید” اثر روبرت بامبان ، ابعاد آن بیست و شش متر در بیست و چهار متر ذکر شده است که به جواهرات گران بهایی مزین شده است.
فرش بهارستان در تاریخ ابن اثیر
یکی دیگر از کتاب‌های مشهور تاریخی که در مورد فرش بهارستان مطالبی را نوشته است ، کتاب تاریخ ابن اثیر است. در این کتاب می‌خوانیم که پادشاهان ساسانی این فرش گرانقدر را در زمستان‌ها استفاده می‌کردند ، به دلیل اینکه حاوی طرح گل و سرسبزی بود و بر روی آن مشغول نوشیدن باده می‌شدند تا چنین تصور کنند که در باغ هستند. در این کتاب همچنین می‌خوانیم که عرب‌ها به قالی بهارستان قطف می‌گفتند. برگ‌های قالی نیز از ابریشم بود که بر روی شاخه‌های زرین قرار داشت و گل‌های آن نیز زرین و طلایی بودند و میوه‌ها نیز به سان گوهر می‌باشند.
ابن اثر همچنین در توصیف ویژگی این فرش می‌گوید که راه‌ها به مانند رودها هستند و گوهرهایی که در تزیین فرش به کار گرفته شدند به جویبار شباهت دارند. در این کتاب نیز از فرش بهارستان بعنوان غنیمت جنگی اعراب در حمله به ایران یاد می‌شود که بعدا تکه‌تکه شده است.
